Rezerwat „Skowronno” jest położony w niezwykle malowniczym miejscu – na północnym krańcu Garbu Pińczowskiego, wzniesionego ponad 50 metrów ponad dolinę Nidy. Głównym przedmiotem jego ochrony są fragmenty muraw stepowych. Rezerwat Skowronno leży w granicach Nadnidziańskiego Parku Krajobrazowego, Specjalnego Obszaru Ochrony Ostoja Nidziańska oraz w bezpośrednim sąsiedztwie Obszaru Specjalnej Ochrony Natura 2000 Dolina Nidy. Na wierzchowinie Garbu Pińczowskiego, w odległości około 2 km od rezerwatu „Skowronno” proponuje się utworzenie (zapisy obowiązującego studium gminy) rezerwatu przyrody „Góry Pińczowskie” (nazywanego też „Serpentyny”). Rezerwat przewiduje się na obszarze złoża Skowronno, nieczynnego wgłębno-stokowego kamieniołomu wapieni pińczowskich, zarośniętego trawą z pojedynczymi drzewami oraz odsłonięcia wapieni litotamniowych. Na terenie sąsiadującym ze złożem zaobserwowano ekspansję roślinności stepowej zespołu omanu wąskolistnego. Na terenie rezerwatu oraz w jego sąsiedztwie znajduje się kilka interesujących i nigdy nie przebadanych dogłębnie stanowisk archeologicznych.

W jego granicach, już w XI wieku funkcjonował kamieniołom wydobywający wapień pińczowski. Jest to najstarsze wyrobisko tego słynnego kamienia, wśród wszystkich kamieniołomów z okolic Pińczowa. A jego praca trwała nieprzerwanie około 100 lat. Kamień wydobyty z tego właśnie miejsca użyto do budowy tu gdzież jako detali w kościele w Kijach (detale i ciosy okładzinowe), w kolegiacie w Skalbmierzu (wieże i fundamenty murów), jako budulec kościoła ufundowanego przez Jana Długosza w Chotlu Czerwonym, a możliwe że również w kościołach w Imielnie i Mokrsku koło Jędrzejowa oraz kościele dla zakonu joannitów w Zagościu.

Również wieś położona u stóp zbocza „Skowronno Dolne” na długą metrykę – jej początki sięgają XI wieku. Jeszcze do niedawna we wsi znajdował się dwór wzniesionego w XVII wieku. Dwór usytuowany był bezpośrednio przy drodze okalającej wzgórze, na którym ustanowiono rezerwat przyrody. Ponieważ po dworze nie pozostał ani ślad, podejrzewa się, ze jego ruiny posłużyły do odbudowy drogi do Pińczowa. Dwór postawiony również z lokalnego surowca – pińczaka, stanowiłby piękną wizytówkę okolicy. Wiele innych obiektów wpisanych do ewidencji zabytków podzieliło losy dworu. Z jedenastu obiektów ostał się jeden - szkoła murowana z 1934 r. Szczęśliwie zachowały się figury przydrożne i śródłąkowe – stały i cenny element charakterystycznym dla regionu Ponidzia. Te tak zwane obiekty małej architektury sakralnej pochodzą z XVIII i XIX w. i są dziełem warsztatów kamieniarskich z Pińczowa. Przy polnej drodze, na skarpie tuż przy granicy rezerwatu stoi pierwsza – figura św. Agaty, patronki dobrej roboty. Niżej, przy drodze łączącej wsie Skowronno Dolne ze Skowronnem Górnym – druga figura św. Floriana – zapobiega pożarom i trzecia - św. Jana Nepomucena – stawiane dla ochrony przed powodzią. U podnóża góry zlokalizowany jest jeszcze jeden ciekawy obiekt zabytkowy – liniowy - Ciuchcia Expres Ponidzie. Kolejka wąskotorowa wybudowana w latach 20. XX wieku została odrestaurowana i jest obecnie użytkowana w celach turystycznych. Należy pamiętać, że rezerwat odznacza się wybitnymi walorami krajobrazowymi, choć nie został zakwalifikowany do takiego typu. Uwarunkowania wynikające z unikalnego położenia rezerwatu, w kontekście przyrodniczym i kulturowym, predestynują go do objęcia planowaniem systemowym. Nie ujęto tu problemu ochrony muraw kserotermicznych Ponidzia. Co stanowi odrębny, równie ważny problem, choć wychodzący poza ramy planowania lokalnego.

Od Pińczowa, przez północno-zachodnią część Garbu Pińczowskiego, aż do wsi Skowronno Górne biegnie przyrodnicza-geologiczna ścieżka dydaktyczna. Jej długość wynosi 7 km. Na trasie jej przebiegu znajduje się 11 przystanków (punkty widokowe, odsłonięcie wapieni pińczowskich w nieczynnym kamieniołomie, piaskownia, płaty roślinności kserotermicznej, ekosystem leśny i polny oraz rezerwat Skowronno).

Przedmiotem ochrony rezerwatu jest fragment muraw kserotermicznych z licznymi gatunkami roślin chronionych i zagrożonych wyginięciem, jak: ostnica Jana, wężymord stepowy, ostnica włosowata, miłek wiosenny, zawilec wielkokwiatowy, rezeda mała czy pierwiosnka lekarska. Faunę rezerwatu reprezentuje związana z murawami kserotermicznymi entomofauna. Do rzadkości faunistycznych występujących na terenie rezerwatu należą chrząszcze: tutkarz Rhynchites aethiops oraz stonka Longitarsus minimus.

Ciekawostka : z pobliskich Pińczowskich Zakładów Kamienia Budowlanych jest zbudowany częściowo Pałac Kultury i Nauki. Zakład już niestety nie istnieje.

Autor tekstu i zdjęć - Michał Podlach